Radyoterapi

21.03.2024

KANSER TEDAVİSİNDE RADYOTERAPİ

Radyoterapi kanser tedavisinde yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir. Bu tedavi kanser hücrelerini yok etmek veya büyümelerini yavaşlatmak için yüksek dozda radyasyon kullanır. Radyoterapi hedeflenen kanser hücrelerine doğrudan veya yakından radyasyon yayar, bu da hücrelerin DNA'sına zarar vererek onların çoğalma yeteneklerini engeller veya azaltır. Radyoterapi kanser tedavisinde birincil tedavi yöntemi olarak kullanılabileceği gibi, ameliyat öncesi veya sonrası kanser dokusunu küçültmek veya yok etmek için de kullanılabilir. Ayrıca bazı durumlarda ağrıyı azaltmak ve kanserin yayılmasını kontrol altında tutmak için palyatif tedavi olarak da tercih edilir. Modern radyoterapi yöntemleri, tedavinin etkinliğini artırırken çevre dokulara verilen zararı en aza indirgemek için gelişmiş görüntüleme ve radyasyon yönlendirme tekniklerinden faydalanır. Bu sayede tedavi sırasında hasta konforu ve güvenliği arttırılmış olur.

Resim 1. Radyoterapi ışın tedavisi olarak bilinmektedir. Yüksek enerjili X ışınları tümörlü dokulara verilip kanser hücrelerinin çoğalması engellenir.

ETKİ MEKANİZMASI

Radyoterapinin kanser hücrelerinin DNA'sına hasar vererek etki eder. Bu hasar fotonlar veya yüklü parçacıklar aracılığıyla oluşturulan enerji ile sağlanır. DNA hasarı doğrudan ve dolaylı olmak üzere iki yolla meydana gelir. Dolaylı hasar suyun iyonizasyonu sonucu oluşan serbest radikaller, özellikle hidroksil radikalleri tarafından yapılan DNA hasarından kaynaklanır. Foton tedavisinde, radyasyonun etkisi çoğunlukla serbest radikaller aracılığıyla gerçekleşir. Çift iplikli DNA kırıkları hücrelerin ölümüne veya yavaşlamasına yol açar, çünkü bu tür hasarlar daha zor tamir edilir. ​

Bu sürecin detayları aşağıdaki gibi açıklanabilir:

DNA'ya Zarar Verme: Radyoterapi kanser hücrelerinin genetik materyali olan DNA'ya doğrudan zarar vererek çalışır. Yüksek enerjili radyasyon, DNA ipliklerinde kırılmalara neden olur. Bu kırıklar hücrenin bölünmesini ve çoğalmasını engeller.

Hücre Ölümüne Yol Açma: DNA'sı hasar gören kanser hücreleri, genellikle tamir edilemez ve sonuç olarak apoptozis (programlanmış hücre ölümü) veya nekroz (hücre ölümü) yoluyla ölürler.

Hücre Döngüsünün Durdurulması: Radyasyon hücre döngüsünü durdurarak hücrelerin bölünmesini ve çoğalmasını engeller. Bu durum özellikle hızla bölünen kanser hücreleri için etkilidir.

Oksijen Etkisi: Radyoterapinin etkinliği hedef dokudaki oksijen seviyesine bağlıdır. Yüksek oksijenli ortamlarda, radyasyonun kanser hücrelerine verdiği zarar daha fazla olur. Bu nedenle oksijen tedavisi bazen radyoterapi ile birlikte kullanılabilir.

Kanser Dokusuna Özgüllük: Modern radyoterapi teknikleri, sağlıklı dokulara minimum zarar vermek için radyasyonu kanser hücrelerine mümkün olduğunca odaklar. Örneğin IMRT (İntensity Modulated Radiation Therapy) ve proton terapisi gibi yöntemler radyasyonun dağılımını optimize eder.

Tekrar Edilen Dozlama: Tedavi genellikle birkaç hafta boyunca küçük dozlar halinde uygulanır. Sağlıklı hücrelerin radyasyondan kaynaklanan hasarı onarması için zaman sağlarken, kanser hücrelerinin sürekli hasar görmesini sağlar.

Kombinasyon Tedavileri: Radyoterapi genellikle cerrahi veya kemoterapi ile birleştirilerek kullanılır. Bu kombinasyon, kanser hücrelerini çeşitli yollarla hedef alarak tedavinin etkinliğini artırır.

Radyoterapinin bu etki mekanizmaları, onu birçok kanser türünün tedavisinde önemli bir seçenek haline getirir. Her hasta için tedavi planı, kanserin türü, evresi, hastanın genel sağlık durumu ve diğer etmenlere göre özelleştirilir.

Resim 2. Radyasyon tedavisi sırasında sağlıklı çevre dokuların zarar görmemesi için tedavi öncesinde ışın verilecek bölgeye çizim işlemi yapılır.

RADYOTERAPİ TÜRLERİ

Radyoterapi metodları kanser tedavisinde kullanılan çeşitli teknikleri içerir. Bu metodlar, kanser türüne ve hastanın durumuna göre seçilir. İşte bazı yaygın radyoterapi metodları:

Dış Işın Radyoterapisi (External Beam Radiation Therapy, EBRT): Bu yöntemde kanser hücrelerine yönelik yüksek enerjili ışınlar, hastanın vücudunun dışından gönderilir.

Brakiterapi: Bu tedavide radyoaktif maddeler doğrudan kanserli dokuya yerleştirilir. Bu genellikle prostat, serviks, göğüs, ve bazı baş ve boyun kanserlerinde kullanılır.

İntraoperatif Radyoterapi: Bu teknik cerrahi sırasında doğrudan tümöre uygulanan radyasyondur. Özellikle tümörün çıkarıldığı bölgedeki kalan kanser hücrelerini hedef alır.

Stereotaktik Radyocerrahi (SRS) ve Stereotaktik Vücut Radyoterapisi (SBRT): Bu yöntemler çok küçük, yüksek doz radyasyonu tümörün tam konumuna hassas bir şekilde odaklar. SRS genellikle beyin tümörleri için, SBRT ise vücudun diğer bölgelerindeki tümörler için kullanılır.

Proton Terapisi: Proton terapisi kanser hücrelerine zarar vermek için proton ışınları kullanır. Bu tedavi ile çevre dokulara zarar verme riskini azaltır ve özellikle çocuklarda ve hassas organların yakınındaki tümörler için kullanılır.

Her bir radyoterapi yöntemi kanserin türüne, konumuna ve hastanın genel sağlık durumuna göre belirlenir. Tedavi seçenekleri ve yaklaşımları, sürekli olarak gelişmektedir ve her hasta için en uygun tedavi planı, tedavi ekibi tarafından özenle hazırlanır.

HANGİ KANSERLERDE ETKİLİDİR ?

Radyoterapi birçok kanser türünün tedavisinde etkili bir yöntemdir. Ancak, bazı kanser türleri radyasyona karşı daha hassas iken, bazıları için etkili olmayabilir. İşte radyoterapinin genellikle etkili olduğu kanser türleri ve etkisiz olabileceği durumlar:

Radyoterapinin daha fazla etkili olduğu kanser türleri

Baş ve Boyun Kanserleri: Radyoterapi, baş ve boyun bölgesindeki çeşitli kanser türlerini tedavi etmek için sıklıkla kullanılır.

Meme Kanseri: Hem erken hem de ileri evre meme kanserlerinde, cerrahi sonrası veya başka tedavilerle birlikte radyoterapi uygulanabilir.

Serviks (Rahim Ağzı) Kanseri: Radyoterapi serviks kanserinin tedavisinde önemli bir role sahiptir.

Prostat Kanseri: Özellikle erken evre prostat kanserinde radyoterapi yaygın bir tedavi seçeneğidir.

Göz Kanserleri: Bazı göz kanserleri, radyoterapi ile başarılı bir şekilde tedavi edilebilir.

Radyoterapinin Daha Az Etkili Olduğu Kanser Türleri

Radyoterapi, bazı kanser türlerinde etkili olmayabilir. Bu durum, kanserin türüne, biyolojik özelliklerine ve evresine bağlıdır. Genellikle, radyoterapinin az etkili olduğu veya etkisiz olduğu kanser türleri şunlardır:

Renal Hücreli Karsinom (Böbrek Kanseri): Genellikle radyoterapiye az duyarlıdır.

Hepatosellüler Karsinom (Karaciğer Kanseri): Karaciğer kanserleri radyoterapiye karşı dirençli olabilir.

Pankreas Kanseri: Pankreas kanseri genellikle radyoterapiye az duyarlıdır ve genellikle cerrahi ve kemoterapi ile tedavi edilir.

Melanom: Melanom radyoterapiye karşı değişken duyarlılık gösterebilir genellikle diğer tedavi yöntemleri tercih edilir.

Bazı Beyin Tümörleri: Tüm beyin tümörleri değil, fakat bazı türleri radyoterapiye karşı daha az duyarlı olabilir.

Radyoterapinin etkili olmadığı bu kanser türleri için genellikle diğer tedavi yöntemleri tercih edilir. Kanser tedavisinde en uygun yöntemin seçimi, kanserin türüne, evresine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak değişebilir. Bu bilgiler, genel bir kılavuz olup, spesifik tedavi planları için tıbbi bir uzmana danışılmalıdır.

Resim 3. Radyoterapi gelişmiş teknoloji ürünü cihazlar ile hedefe yönelik bölgesel atışlar yaparak tümörü tedavi eder.

YAN ETKİLERİ

Bu yan etkilerin şiddeti ve süresi, uygulanan radyasyonun dozuna ve tedavi edilen bölgeye bağlı olarak değişebilir. Her hastanın deneyimi farklı olabilir ve yan etkilerin yönetimi kişisel sağlık durumuna göre değişir.

Radyoterapinin yan etkileri aşağıdaki gibidir:

Cilt Problemleri: Kızarıklık, kaşıntı, kabarma veya soyulma görülebilir.

Yorgunluk: Tedavi süresince yaygın olarak hissedilen halsizlik görülebilir.

Baş ve Boyun Bölgesi Sorunları: Ağız yaraları, kuruluk ve yutma güçlüğü görülebilir.

Göğüs Bölgesi Tedavileri: Öksürük, nefes darlığı ve yutma zorluğu görülebilir.

Karın Bölgesi Tedavileri: Mide bulantısı, kusma, ishal veya kabızlık görülebilir.

Pelvik (Alt karın) Bölge Tedavileri: İdrar yapma zorluğu, veya cinsel işlev bozuklukları görülebilir.

Genel Yan Etkiler: Saç dökülmesi veya kan değerlerinde değişiklikler saptanabilir.

Radyoterapi yan etkiler genellikle geçicidir ve tedavi sona erdikten sonra düzelme gösterir. Radyoterapi yan etkilerinin yönetimi, hastanın durumuna ve yan etkilerin ciddiyetine bağlı olarak değişebilir. Örneğin cilt tahrişi gibi yan etkilerin hafifletilmesi için özel kremler veya losyonlar kullanılabilir. Bulantı ve kusma gibi gastrointestinal yan etkiler, antiemetik ilaçlarla kontrol altına alınabilir. İdrar yaparken yanma gibi problemler içinse doktorlar genellikle önerilerde bulunurlar. Tedavi sırasında yan etkilerin etkili bir şekilde yönetilmesi, hastanın radyoterapinin avantajlarından tam olarak yararlanmasına yardımcı olabilir. Bu nedenle radyoterapi sırasında ortaya çıkan yan etkilerin tedavi edilmesi ve hasta konforunun artırılması önemlidir.

Kaynaklar:

https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/types/radiation-therapy

https://en.wikipedia.org/wiki/Radiation_therapy

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/radiation-therapy/about/pac-20385162

https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/types/radiation-therapy

https://www.cancer.org/cancer/managing-cancer/treatment-types/radiation/basics.html

https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3298009