Kemoterapiler
21.03.2024
KANSER TEDAVİSİNDE KEMOTERAPİ İLAÇLARI
Kemoterapi kanser tedavisinde yaygın olarak kullanılan bir yöntemdir ve kanser hücrelerini öldürmek veya büyümelerini yavaşlatmak için tasarlanmış ilaçları içerir. Bu ilaçlar vücudun çeşitli bölgelerine yayılmış kanser hücrelerine ulaşabilir, bu yüzden kemoterapi genellikle metastatik veya ileri evre kanserlerde tercih edilir. Kemoterapi tek başına veya cerrahi ve radyoterapi gibi diğer tedavi yöntemleriyle birlikte kullanılabilir. Cerrahi öncesi (neoadjuvan kemoterapi) uygulandığında, tümörü küçültebilir ve operasyonu daha kolay ve etkili hale getirebilir. Cerrahi sonrası (adjuvan kemoterapi) kullanıldığında ise, kalan kanser hücrelerini yok etmeyi ve hastalığın tekrarlamasını önlemeyi amaçlar. Kemoterapi hastalığın tipine ve evresine bağlı olarak farklı ilaç kombinasyonları ile uygulanır. Kemoterapinin yan etkileri olabilir; bu yan etkiler arasında bulantı, kusma, saç dökülmesi, yorgunluk ve enfeksiyon riskinde artış bulunur. Bu nedenle tedavi sırasında ve sonrasında hastaların yakın takibi ve destekleyici bakım önemlidir. Her hasta için kemoterapi rejimi özelleştirilir ve hastanın genel sağlık durumu, kanserin türü ve diğer tedavi geçmişine bağlı olarak belirlenir.
Resim 1. Kemoterapi sıklıkla damardan serum şeklinde uygulanmakla birlikte ağızdan tablet veya karın içerisine sıcak kemoterapi şeklinde de uygulanabilmektedir.
Kanser tedavisinde kullanılan kemoterapi ilaçları, çeşitli türlerde ve farklı mekanizmalarla çalışır. Bu ilaçların bazıları şunlardır:
Alkilleyici Ajanlar: Bu ilaçlar kanser hücrelerinin DNA'sını değiştirerek çoğalmalarını engeller. Örnekler arasında sisplatin, siklofosfamid ve melfalan bulunur.
Nitrozüreler: Kanser hücrelerinin DNA'sına zarar vererek çalışırlar. Bu kategoriye karmustine ve lomustine dahildir.
Antimetabolitler: Kanser hücrelerinin yeni hücreler oluşturmak için gerekli genetik materyali yapmasını önlerler. Bu gruptaki ilaçlar arasında 5-fluorouracil, kapesitabine ve metotreksat yer alır.
Topoisomerase İnhibitörleri: Bu ilaçlar topoisomerase enziminin DNA'nın kendisini kopyalamasını önleyerek kanser hücrelerinin çoğalmasını engeller. Etoposide ve Topotekan bu gruba örnek olarak verilebilir.
Mitotik İnhibitörler (Vinka Alkaloidleri): Kanser hücrelerinin bölünmesini ve yeni hücreler oluşturmasını engellerler. Paklitaksel, Vinblastine ve Vinkristine bu kategoride yer alır.
Antitümör Antibiyotikleri: Kanser hücrelerinin içindeki DNA'nın kopyalanmasını engellerler ve bazen DNA'ya zarar verirler. Dokorubicin ve Epirubicin gibi antrasiklinler bu gruba dahildir.
Diğer Kemoterapi İlaçları: Tüm kemoterapi ilaçları ana kategorilere sığmaz. Bu grupta Arsenik trioksid, Asparaginase ve Prokarbazine gibi ilaçlar bulunur.
Kortikosteroidler: Kemoterapi tedavileri sırasında yan etkileri yönetmeye yardımcı olmak için reçete edilirler. Deksamethasone ve Prednisone bu gruba örnektir.
Bu ilaçlar kanserin türüne, evresine ve hastanın genel sağlık durumuna bağlı olarak seçilir ve çeşitli yöntemlerle verilebilir - damar yoluyla infüzyon, hap, enjeksiyon, cilt kremleri veya kanserin bulunduğu bölgeye doğrudan uygulama şeklinde. Kemoterapi ilaçlarının seçimi ve uygulaması, hastanın kanser tipi, kanserin evresi, genel sağlığı, önceki kanser tedavileri ve kişisel tercihlere göre doktor tarafından belirlenir.
Resim 2. Kanser hastaları kemoterapi veya immünoterapi gibi tedavileri kemoterapi ünitelerinde almaktadır.
KEMOTERAPİ HANGİ AMAÇLA KULLANILIR ?
Kemoterapi ilaçları, kanser tedavisinde çeşitli amaçlarla kullanılır.
Bu amaçlar ve ilaçların işlevleri şu şekilde özetlenebilir:
Kanser Hücrelerini Öldürmek: Kemoterapi ilaçları kanser hücrelerinin büyümesini ve çoğalmasını engelleyerek onları öldürür. Bu ilaçlar hücre bölünmesi sırasında DNA'yı hasarlayarak veya hücrenin hayati fonksiyonlarını bozarak etki gösterir.
Tümörün Küçülmesini Sağlamak: Cerrahi veya radyasyon terapisi öncesi uygulanan kemoterapi (neoadjuvan kemoterapi) tümörü küçülterek diğer tedavi yöntemlerinin daha etkili olmasını sağlar.
Kanserin Yayılmasını Önlemek: Kemoterapi kanserin vücudun diğer bölgelerine yayılmasını önlemek için kullanılır. Bu durum özellikle metastatik kanserlerde önemlidir.
Kanser Hücrelerinin Kalıntılarını Yok Etmek: Cerrahi sonrası uygulanan kemoterapi (adjuvan kemoterapi) cerrahi ile çıkarılan kanser hücrelerinin kalan kalıntılarını yok ederek hastalığın tekrarlamasını önlemeye yardımcı olur.
Kanser Belirtilerini Hafifletmek: İleri evre kanserlerde kemoterapi semptomları hafifletmek ve hastanın yaşam kalitesini artırmak için palyatif tedavi olarak kullanılabilir.
Bağışıklık Sistemi Üzerinde Etkili Olmak: Bazı kemoterapi ilaçları bağışıklık sistemini modüle ederek kanser hücrelerine karşı savaşmasına yardımcı olur. Bu ilaçlar genellikle immünoterapi ile birlikte kullanılır.
Direkt Hedefli Tedavi: Bazı kemoterapi ilaçları bileşimindeki antikorla kanser hücrelerindeki spesifik genetik değişiklikleri veya proteinleri hedef alır. Bu ilaçlar belirli bir moleküler hedefe sahip kanser hücrelerine daha spesifik olarak etki eder. Örn: Trastuzumab emtansin
Kemoterapi ilaçlarının seçimi, kanserin tipine, evresine, hastanın genel sağlık durumuna ve daha önceki tedavi tarihine göre yapılır. Her ilacın farklı bir etki mekanizması vardır ve yan etkileri değişkenlik gösterebilir. Bu nedenle kemoterapi tedavisi kişiye özel olarak planlanır ve tedavi sürecinde hastanın yakından takip edilmesi gerekmektedir.
Resim 3. Kemoterapi ilişkili bazı yan etkiler görülebilmektedir. Yan etki tedavileri ile ilgili onkoloji hekimleri tarafından düzenlenmektedir.
YAN ETKİLERİ NELERDİR ?
Kemoterapi ilaçlarının yan etkileri kullanılan ilaca, tedavinin dozajına ve süresine, aynı zamanda hastanın genel sağlık durumuna göre değişebilir.
Kemoterapi ilaçlarının yaygın yan etkileri şunlardır:
Yorgunluk: Hastalar tedavi sırasında ve sonrasında genellikle yorgunluk hissederler.
Bulantı ve Kusma: Bu yan etkiler özellikle tedavinin ilk günlerinde sıkça görülür ve genellikle ilaçlarla kontrol altına alınabilir.
Saç Dökülmesi (Alopesi): Bazı kemoterapi ilaçları saç foliküllerine zarar verebilir bu da geçici saç dökülmesine yol açabilir.
Kan Hücrelerinde Azalma: Kemoterapi kan hücrelerini üreten kemik iliğine zarar verebilir, bu da enfeksiyon riskinde artışa, kanama eğilimine ve yorgunluğa yol açabilir.
Mukoza Zarında İltihaplanma (Mukozit): Ağız, boğaz ve sindirim kanalı mukozasının iltihaplanması yaygın bir yan etkidir.
İştah Kaybı: İştah azalması veya tad alma duyusundaki değişiklikler sık görülen yan etkilerdendir.
Cilt ve Tırnak Değişiklikleri: Bazı kemoterapi ilaçları ciltte döküntü, kaşıntı veya renk değişikliğine neden olabilir; tırnaklarda ise renk ve doku değişiklikleri görülebilir.
Sinir Sistemi Etkileri: Bazı ilaçlar, uyuşukluk, karıncalanma veya ağrı gibi sinir sistemi üzerinde yan etkilere neden olabilir.
Üreme Sistemi ve Cinsellik Üzerindeki Etkiler: Kemoterapi, geçici veya kalıcı kısırlığa neden olabilir ve cinsel işlev üzerinde etkileri olabilir.
Kognitif Değişiklikler: Bazı hastalar, konsantrasyon ve hafıza sorunları yaşayabilir, bu duruma bazen "kemobeyin" adı verilir.
Bu yan etkilerin şiddeti ve süresi, kemoterapinin türüne ve dozuna bağlı olarak değişkenlik gösterir. Hastaların bu yan etkilerle başa çıkmalarına yardımcı olacak destekleyici tedaviler ve ilaçlar mevcuttur. Tedavi sürecinde, bu yan etkileri yönetmek için doktorlarla düzenli iletişim halinde olmak önemlidir. Yan etkiler, genellikle kemoterapi tedavisinin sona ermesiyle zamanla azalır veya tamamen kaybolur.
Kemoterapi günümüzde kanser tedavisinin temel taşlarından biri olarak kabul edilmektedir. Bu tedavi yöntemi, çeşitli kanser türlerinin tedavisinde etkili olabilmekte ve hastaların yaşam süresini uzatmakta ve yaşam kalitesini artırmaktadır. Kemoterapi ilaçları kanser hücrelerinin büyümesini ve çoğalmasını engelleyerek veya doğrudan öldürerek çalışır. Bu ilaçlar yerel ve metastatik kanserlerin tedavisinde kullanabilmekte bazı durumlarda cerrahi veya radyoterapi ile birlikte veya bunların alternatifi olarak tercih edilmektedir.
Kemoterapi özellikle erken evre kanserlerde hastalığın yayılmasını önleyebilir ve bazı ileri evre kanserlerde ise semptomları hafifletmeye yardımcı olur. Gelişmekte olan yeni kemoterapi ilaçları ve hedefe yönelik tedaviler, daha spesifik ve daha az yan etkiye sahip olacak şekilde tasarlanmaktadır. Ayrıca kemoterapi, kişiselleştirilmiş kanser tedavisinde önemli bir rol oynamakta ve genetik ve moleküler analizlere dayalı olarak bireysel hastalar için özelleştirilebilmektedir.
Kemoterapinin yan etkilerini yönetme ve azaltma konusunda kaydedilen ilerlemeler, tedavinin toleransını ve etkinliğini arttırmaktadır. Tüm bu gelişmeler kemoterapinin kanser tedavisindeki önemini, etkisini güçlendirmekte ve bu alandaki araştırmalar daha etkili ve daha az toksik tedavi seçeneklerinin geliştirilmesine odaklanmaktadır. Bu nedenle kemoterapi, modern kanser tedavisinin ayrılmaz bir parçası olarak kalmaya devam etmektedir.