Kanserde Gen Tedavileri

21.03.2024

KANSERDE GEN TEDAVİLERİ

Gen tedavisi genetik bozukluklara veya hastalıklara neden olan genlerin değiştirilmesi veya onarılmasıyla bu hastalıkları tedavi etmeyi amaçlayan bir tıbbi tedavi yöntemidir.. Bu yöntemde, sağlıklı bir gen hastalıklı veya eksik olan genin yerine konarak hücrelerin normal işlevlerini yerine getirmesi sağlanır. Genellikle viral vektörler gibi taşıyıcılar kullanılarak hedef hücrelere genetik materyal aktarılır. Gen tedavisi, özellikle kalıtsal hastalıkların tedavisinde umut verici bir yöntem olarak görülmekte olup, kanser ve bazı kronik hastalıkların tedavisinde de kullanılması ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır.

NASIL YAPILIR ?

Gen tedavisi genetik hastalıkları tedavi etmek için genleri değiştirme veya hücrelere yeni genler yerleştirme sürecidir. Bu süreç bir dizi aşamadan oluşur ve oldukça karmaşıktır.

Gen tedavisinin temel adımları:

1-Hedef Belirleme: Hastalığa neden olan gen veya genler belirlenir. Tedavi edilecek hücre tipi (örneğin, kan hücreleri, karaciğer hücreleri) seçilir.

2-Genetik Materyalin Hazırlanması: Sağlıklı bir gen veya hücrenin DNA'sını düzeltecek bir molekül (örneğin, RNA molekülü) üretilir. Bu materyal, hastalıklı geni düzeltecek veya eksik olan genetik işlevi yerine getirecek şekilde tasarlanır.

3-Vektör Seçimi ve Hazırlanması: Genetik materyali hedef hücrelere taşıyacak vektör seçilir (çoğunlukla virüsler). Virüsün hastalık yapıcı özellikleri çıkarılır ve genetik materyali taşıyacak şekilde modifiye edilir.

4-Genetik Materyalin Vektöre Yüklenmesi: Hazırlanan genetik materyal, vektöre entegre edilir. Bu aşama, genetik materyalin hücrelere etkin bir şekilde ulaşmasını sağlar.

5-Hedef Hücrelere Uygulama: Modifiye edilmiş vektör, hastanın hücrelerine enjekte edilir veya başka yöntemlerle hücrelere ulaştırılır. Bu işlem, doğrudan vücut içinde (in vivo) veya laboratuvar ortamında hücreler üzerinde (ex vivo) yapılabilir.

6-Genetik Materyalin Hücrelere Entegrasyonu: Vektör, genetik materyali hedef hücrelerin çekirdeğine taşır. Sağlıklı gen hücrenin DNA'sına entegre olur veya hücre içinde bağımsız olarak işlev görür.

7-Etkinliğin ve Güvenliğin İzlenmesi: Tedavinin etkinliği, genetik değişikliklerin hedeflenen etkileri sağlayıp sağlamadığı kontrol edilerek izlenir. Olası yan etkiler güvenlik riskleri ve uzun vadeli etkiler gözlemlenir.

8-Klinik Deneyler ve Düzenlemeler: Gen tedavisi yöntemleri, insanlarda kullanılmadan önce kapsamlı klinik deneylerden geçer. Uygulamalar, etik ve yasal düzenlemelere uygun olarak yapılır.

Gen tedavisi, özellikle genetik hastalıkların tedavisinde devrim yaratan bir yaklaşımdır, ancak hala gelişmekte olan bir alandır ve pek çok zorluk ve etik soruyu beraberinde getirir.

Resim 1. Kanserde gen tedavisinde, düzeltilmiş genetik materyalin hücre DNA'sına aktarılması sürecinde genellikle taşıyıcı virüsler kullanılır.

KANSER TEDAVİSİNDE UYGULANAN GEN TEDAVİLERİ

Kanser tedavisinde kullanılan gen tedavi yöntemleri, kanser araştırmalarında önemli bir gelişme alanıdır ve çeşitli stratejiler içerir. Bu yöntemler kanser hastalarının tedavi sonuçlarını iyileştirmek için gen terapisinin uyarlanmasını içerir. Kanser gen terapisi, klinik denemelere dönüştürülmüş ve dünya çapında yapılan tüm gen terapisi denemelerinin üçte ikisinden fazlası kanser hastalığının tedavisine yönelik farklı terapötik stratejileri hedeflemektedir. Bu alandaki on yıllar boyunca biriken bilgi birikimi, vektör tasarımında önemli iyileştirmelere, transgen repertuarında, daha hedefli müdahalelerde, CRISPR/Cas ve Sleeping Beauty vektörleri gibi yeni gen terapötik teknolojilerinin kullanımını ve etkili kanser immünojen tedavilerinin geliştirilmesini sağlamıştır.

Kanser gen terapisinde kullanılan bazı özel yöntemler şunlardır:

Suicide Gen Therapy (İntihar Gen Tedavisi): Kanser hücrelerine bu hücreleri öldürebilecek bir gen (intihar geni) yerleştirilir. Bu genler kanser hücrelerine özgü bir ilaçla aktive edilerek hücrelerin ölümüne yol açar.

Tümör Süpresör Gen Aktivasyonu: Tümörü baskılayan genlerin (tümör süpresör genler) etkinleştirilmesi veya onarılmasını sağlar. Bu genlerin normal işlevlerini geri kazanması, kanser hücrelerinin büyümesini engelleyebilir.

CRISPR/Cas9 Tabanlı Terapi: CRISPR/Cas9, kansere neden olan genetik mutasyonları düzeltebilen bir gen düzenleme teknolojisidir. Bu teknoloji, kanser hücrelerinin genetik yapısını değiştirerek tedavi edilmesini sağlayabilir.

Bu tedaviler kanser tedavisinde devrim yaratma potansiyeline sahiptir ancak hala klinik deneyler ve araştırma aşamasındadır. Her tedavi yöntemi, hastanın kanser tipine ve genetik yapısına göre özelleştirilebilir ve çeşitli yan etkilere sahip olabilir.

Resim 2. Kanser tedavisinde gen tedavileri henüz gelişmekte olan bir alandır. Rutin tedavi pratiğine henüz girememiştir.

HANGİ KANSERLERDE ÇALIŞMALAR MEVCUT ?

Gen tedavisi üzerine yapılan araştırmalar, çeşitli kanser türlerini kapsamaktadır. Bu araştırmalar, kanser biyolojisi ve tedavisindeki gelişmeleri takip ederek gen terapisinin potansiyelini keşfetmeye çalışmaktadır. Özellikle, anaplastik tiroid kanseri, meme kanseri, glioblastoma, retinoblastom, tüberoz skleroz kompleksi, nazofarengeal karsinom, primer miyelofibrozis, over kanseri ve multipl miyelom gibi kanser türleri gen tedavisi araştırmalarında önemli bir yer tutmaktadır. Bu kanser türlerinde, genetik değişikliklerin ve hücresel mekanizmaların rolü üzerinde yoğun bir şekilde çalışılmakta ve çeşitli gen tedavi yöntemleri geliştirilmeye çalışılmaktadır. Ancak bu tedavilerin klinik uygulamalara dönüştürülmesi için daha fazla araştırmaya ve klinik deneylere ihtiyaç vardır​​​​.